İşitme Engelli Bireyler Destek Eğitim Programı

İşitme kaybı sonradan oluşabildiği gibi doğuştan da meydana gelebilmektedir. Yaşamın ilk yıllarında oluşan bu işitme kaybı konuşmayı anlama, dil gelişimi ve bilişsel becerilerinin gelişimini olumsuz etkilemektedir. İşitme kayıplı bireyler, işitme eğitimi, alıcı dil ve ifade edici dil gelişimi, sosyal ve bilişsel beceriler konusunda desteğe, özel eğitime ihtiyaç duymaktadır.

 Günümüzde işitme kaybı tanısı genellikle “Ulusal Yeni Doğan İşitme Programı” kapsamında doğumdan itibaren 24 saat içerisinde gerçekleştirilen işitme taraması neticesinde belirlenebilmektedir. İşitme kaybı bulunan ya da risk taşıyan bireyler bir dizi odyolojik test bataryasına tabii tutulurlar. İşitme kaybı tanısı koyulan bebeğin ilk 6 ay içerisinde cihazlandırılması gerekmektedir. Cihazlandırılan bebek aynı anda cihaz adaptasyonu, işitme ve dil gelişimi açısından bir odyolojik rehabilitasyona yönlendirilmektedir. Bu rehabilitatif uygulama bebeğin işitsel, bilişsel ve dil-konuşma gelişimi açısından en önemli olan 0-6 yaş arasındaki kritik periyodun kaçırılmaması açısından çok büyük önem arz etmektedir. Bu dönem, beynin nöral yollar oluşturma bakımından en yüksek düzeyde esnek ve aktif olduğu dönemdir. Tüm eğitimler açısından bu dönem en verimli dönemdir.

Millî Eğitim Bakanlığına bağlı faaliyet gösteren özel eğitim ve rehabilitasyonmerkezlerinde kullanılacak İşitme Engelliler Destek Eğitim Programı, bireyin hayat boyukullanabileceği dinleme, konuşma, dil, iletişim, okuma yazma ve matematik becerilerinikazanmaları, bu becerileri kullanarak sosyal hayata etkin katılım sağlamaları amacıylahazırlanmış bir programıdır.

İşitme kaybı, doğuştan veya sonradan oluşan işitme duyarlılığındakiazalmadır. İşitme engeli ise işitme duyarlılığındaki azalmanın bireyde ortayaçıkardığı yetersizlikler durumudur. Sağlıklı bir birey, doğumdan itibaren başlayarak pek çok bilgiyi, işitmesini kullanarak öğrenir. Böyleceişitme duyusu ile sürekli olarak çevresindeki diğer bireylerin konuşmalarını duymakta, busesler ile o anda oluşan olaylar arasında bağlantı kurmakta ve bu seslere anlam vermektedir.İşitme kayıplı birey ise, işitme yoksunluğu nedeniyle öğrenmeye en uygun yaşlarda, konuşmave dili öğrenme fırsatını kaçırmakta ve hem anlama hem de konuşma becerilerinde sorunlaryaşamaktadır. Konuşma ve dil sorunlarına bağlı olarak da bilişsel, motor koordinasyon,duygusal-sosyal, eğitim-öğretim, mesleki ve toplumsal alanlarda da güçlük çekmektedirler.

İşitme : İşitmenin gerçekleşebilmesi sesin olmasına, sesin kulağa ulaşmasına, o sesin insan kulağının alabileceği sınırlar içinde olmasına, sesin işitme yolu diye adlandırılan dış, orta ve iç kulak bölümlerini aşarak merkeze-beyne ulaşmasına, merkezde algılanmasına bağlıdır.İşitme engelli bireylerde bu yol tamamen veya kısmen yoktur. İşitme engelli bireyler, işitme cihazı kullansalar bile sesleri işitme cihazının izin verdiği frekans ve şiddette alabilmektedirler. Bu nedenle bazı konuşma seslerini duyamamakta, bazılarını karıştırmaktadırlar. Konuşanla arasındaki mesafeye, konuşanın sesinin şiddet, tını gibi özelliklerine, arka planda gürültü olup olmamasına bağlı olarak konuşulanları anlamada güçlük çekmektedirler.

Dil ve Konuşma : İşitme engelli bireyler, işitme kaybının tipi, derecesi ve şekline bağlı olarak çok fazla ses hataları yaparlar. Bu da konuşmalarının anlaşılırlığını etkiler. Ses uyaranlarının olduğu ortamlarda işitme engelli bireylerin kendilerinden ve çevrelerinden sağladıkları işitsel girdiler ve geri iletimler işiten bireylere göre daha sınırlıdır. Bu durum onların ses uyaranlarından oluşan çevrelerini organize etme yeteneğini etkiler. İşitme engelli bireyler dilin anlam, ses bilgisi, biçim birim, söz dizimi bileşenlerini işiten bireyler gibi aynı sırada ve kurallar içinde ancak gecikmeli olarak edinirler. Dilin sosyal bağlamda belli bir amaca yönelik işlevi ve iletişim amacına uygun kullanımı ciddi olarak kısıtlıdır. Yetersizişitme ve dil becerileri nedeniyle söylenileni yazmada; duygu ve düşüncelerini yazılı olarakifade etmede güçlük çekmektedirler. Sözcük dağarcığının sınırlı olması, dil bilgisel yapılarıkazanmada gecikmeler ve bilgi düzeyindeki yetersizlikler işitme engelli bireylerin okumayıöğrenme ve okuduğunu anlama güçlüğü yaşamalarına sebep olmaktadır. Ayrıca işitme engellibireyler düşüncelerini düzenlemede ve düzgün bir sırada ifade etmede güçlük çekerler.

Bilişsel : Doğumla beraber bilişsel gelişim sürecinde dil önemli bir yer tutmaktadır. İşitsel girdinin yetersizliği nedeniyle işitme engelli bireyler düşünme ve akıl yürütme, sınıflama ve ilişki kurma, açıklama becerilerinde güçlük çekerler. Soyut düşünme becerilerindeki yetersizlikler, sevgi, nefret, inanç, güç, hız, zaman gibi kavramları etkili bir biçimde kullanmalarını olumsuz yönde etkilemektedir. Entelektüel olgunluğa yaşıtlarından daha geç ulaşırlar ya da ulaşamazlar. Soyutlamaları sözel veya yazılı ifadelerinde kullanmada güçlük çekerler. Duyduklarını zihinlerinde canlandırmada zorlanırlar. İşitme engelli bireyler işitme kaybının tipi ve derecesine bağlı olarak, işitsel uyaranları aynı şekilde alamamaktadırlar. Buda uzun süreli bellek ve işleyen bellek ile ilgili güçlükler yaşanmasına neden olmaktadır. İşitme engelli bireyler sözlü yönergeleri dinlemede, izlemede zorlanırlar. Dikkatleri çabuk dağılır. Çevrelerini anlayabilmek için daha fazla çaba göstermekte ve zihinsel olarak çabuk yorulmaktadırlar.

Motor-Koordinasyon :İşitme engelli bireyler, oturma, yardımsız ayağa kalkma, yürüme gibi motor becerilerin kazanılmasında işiten bireylerin gelişim aşamalarını izlerler. Ancak motor gelişimde gözlenen en büyük problem genel vücut koordinasyonunun sağlanması ve dengeyi gerektiren hareketlerde görülmektedir. Bunun dışında görsel motor koordinasyon gerektiren bazı becerilerde de güçlük çekebilmektedirler.

Duygusal-Sosyal : İşitme engelli bireylerin işitme ve dil becerilerinin yetersiz olması kişilerarası iletişim kurmayı engellemekte ve sosyal yaşamla ilgili tutum ve rollerin öğrenilmesinde bazı güçlükler yaratmaktadır. İşitme engelli bireyler öğrenme ile ilgili becerilerde işiten yaşıtlarına göre daha çok desteğe ihtiyaç duymaktadırlar. Öğrenmeye ilişkin deneyimlerinde uğradıkları başarısızlık bireyde motivasyon eksikliği yaratmakta, bu durum da bireyin sosyal ilişkileri öğrenmesini ve akademik becerilerde başarılı olmasını olumsuz yönde etkilemektedir.

İşitme Engelli Bireyin Dil ve Konuşma Gelişimini Etkileyen Faktörler

Programın genel amaçları

Bu program ile bireylerin;